- چرا جزو کشورهای جهان سوم هستیم؟
- چرا شاخص ها نسبت به متوسط جهانی در وضعیت بدی قرار دارد؟
- چرا مهاجرت؟
- چرا عقب گرد به جای پیشرفت؟
این جملات و جملاتی از این دست صحبت هایی است که همواره نقل مجالس عام و غیرعام است. و زمانی که فکر و ایده کاری، طرحی و پروژه ای استارت می خورد. در مقابل هر نقد و بحثی، همان افراد گله گزار و کارشناسان کوچه و بازار قد الم می کنند که:
- ای آقا بگزار کار انجام بگیرد، بعد اشکالاتش درست می شود.
- ای آقا بگزارید بودجه بیاید، بهتر از آن است که بودجه جای دیگر برود.
- ای آقا...
و از این دست صحبت ها را از افراد خاص و غیر خاص بسیار می شنویم.
اما در مورد طرح ۴۰۰ هکتاری نابر:
دوستی خواست که اینجانب تجزیه و تحلیل خود را ارائه بدهم و علی رغم اینکه در آشفته بازار موجود آنچه به جایی نرسد فریاد است، امر ایشان را به چشم گذاشتم و مطالب زیر را تقدیم می دارم:
۱- بحث آب در منطقه
۲- محل تامین آب طرح
۳- مسئولیت پذیری مجریان طرح
۴- میزان دقیق مصرف آب طرح
۵- سود دهی طرح
۶- کارشناسی طرح
۷- هدف را گم نکنیم
۱- بحث آب در منطقه
«سرزمین ایران به مناسبت مختصات اقلیمی و جغرافیایی که دارد سرزمین کم آب است و کم هستند سرزمین هایی که بسان ایران تشنه آب باشند. میزان متوسط بارندگی حدود ۲۲۵ میلی متر در سال است که در مقایسه با بارندگی سالانه کره زمین که ۸۶۰ میلی متر است رقمی کمتر از یک سوم آن است که خود گویای درجه خشکی این کشور است»(راهنمای پرورش ماهی - جهاد سازندگی کاشان).
«شهر برزک در ارتفاع ۳۶۱۷ متر ارتفاع با متوسط بارندگی سالیانه ۱۹۰ میلی متر قرار دارد»(طرح توجیهی نابر - مدیریت جهادکشاورزی کاشان).
می بینیم که متوسط بارندگی برزک از متوسط کشوری هم پایین تر است.
اما وضعیت در مناطق مجاور چگونه است:
- دشت سده در همسایگی برزک متاسفانه با سیاست های غیر کارشناسی جهاد محترم سازندگی در بدو تاسیس که با حفر بیش از ۳۵ حلقه چاه و دریافت بیش از ۸۰۰ لیتر در ثانیه آب سال به سال باعث افت آب های زیرزمینی و پایین آمدن کیفیت آب ها می شود.
- «مدیر آب و فاضلاب کاشان گفت: آب آشامیدنی ۲۲ روستا کاشان، به صورت سیار و تانکر تامین می شود»(همشهری- ویژه نامه کاشان - ۱ آبان ۱۳۸۵).
- آران و بیدگل: ۷۰ درصد منابع آب کشاورزی شهرستان آران و بیدگل شور و دارای املاح نمکی است و در ۳۰ سال گذشته ۶۰ متر آب های زیرزمینی این منطقه پایین رفته است، متوسط بارندگی ۱۳۰ میلی متر می باشد.(نشریه آرمان کاشان- ۲۵ دی ۱۳۸۵)
- کاشان: «با توجه به اینکه در ۴۰ سال گذشته ۶۰ متر از سطح ایستابی آبهای زیرزمینی کاسته شده این امر باعث شده تا پمپ چاههای آب شهرستان زیر سطح تراز دریاچه نمک قرار گیرد و هجوم آب های شور به سمت این منطقه را موجب گردیده است.
جریان آب زیرزمینی در منطقه کاشان از کوهستان به طرف کاشان و آران و بیدگل و دریاچه نمک بوده است که، در عرض ۲۱ سال، این جریان برعکس شده و آب شور به طرف آب شیرین می آید»(مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کاشان - نشریه آرمان - ۲ دی ماه ۱۳۸۵).
- مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب کاشان: «جهت حل کم آبی استفاده از آبیاری قطره ای و بارانی و از طرفی کاشت محصولی که ارزش اقتصادی بیشتری داشته باشد، لازم است» (آرمان - ۴ تیرماه ۱۳۸۶) {به نظر می رسد منظور ایشان استفاده از آبیاری قطره ای و بارانی جهت کاهش مصرف آب نه استفاده از این روش جهت افزایش سطح زیر کشت محصولات، با ارزش اقتصادی نه چندان اقتصادی می باشد}
- معاون وزیر جهاد کشاورزی: «در بخش دیگر از این گفتگو به سیاست جدید وزارت جهاد کشاورزی برای کنترل کشت در مناطق دارای بحران آب اشاره کرد و افزود: با بررسی های صورت گرفته مناطق دارای بحران آب را مشخص کردیم و در هماهنگی با روسای سازمان جهاد کشاورزی این مناطق برنامه های مدونی را برای کنترل کشت در این نواحی به اجرا در آوردیم.
وی تصریح کرد: این برای نخستین بار است که برنامه های کاهش سطح زیر کشت محصولات زراعی با این نگاه به اجرا در می آید»(روزنامه ایران - ۱۸ مرداد ۱۳۸۶)
- وقتی نگاه به انتقال آب از اصفهان به کاشان می کنیم طبق اعلام کارشناسان مجری طرح هزینه هر متر مکعب آب بدون در نظر گرفتن هزینه های اولیه و ثابت، بیش از ۱۰۰۰۰ ریال تمام می شود تا به دست مصرف کننده برسد.
***
منظور از تمام این صحبت ها این نیست که برزک از آب در کشاورزی درست استفاده می کند و اتلاف ندارد، بلکه نشان دادن اهمیت آبی است که داریم و به راستی طلایی روان است. اما آیا طرح ۴۰۰ هکتاری نابر با تعریف فعلی و درحال اجرا به گونه ای است که باعث رونق منطقه گردد یا برعکس باعث ایجاد یک فاجعه اتلاف نیروی انسانی، بحران آبی، اتلاف مالی می شود؟
۲- محل تامین آب طرح:
محل تامین آب طرح از طریق ۱ قنات و ۲ چشمه که در راستای هم به اختلاف ارتفاع ۳۰۰ متری در مجاور طولی شهر کوهستانی برزک در نظر گرفته شده است ( متوسط اختلاف ارتفاع محل ۳ منبع، حدود ۱۰۰ متر می باشد) سطح زیر پوشش فعلی این سه منبع آب با متوسط جمعاْ ۲۵۰ لیتر در ثانیه حدود ۱۲۰ هکتار از باغات، درختانی با حداقل قدمت ۵۰ سال می باشد که به گونه ای فضای سبز رایگانی در اختیار شهرداری برزک قرار می دهد.
همانطور که از داده های فوق به راحتی قابل حصول است به سبب اختلاف ارتفاع، هر چشمه زهکشی طبیعی زمین های تحت آبیاری چشمه بالادست عمل می نماید.
حال قرار است با استفاده از سه منبع آب با متوسط جمعاْ ۲۵۰ لیتر در ثانیه و سطح زیر کشت حدود ۱۲۰ هکتار درختان کهنسال فضای سبز برزک و چشمه هایی با زهکش طبیعی زمین های بالادست یک طرح ۴۰۰ هکتاری اضافه کنیم تا بهره وری را از ۳۰ درصد به ۷۰ درصد افزایش دهیم.
اما در این مسیر بسیار ساده (از نظر مجریان طرح) سوالات اساسی به ذهن می رسد که مطمئناْ جواب ندادن به آن موجبات خسارات جبران ناپذیری به اقشار آسیب پذیر وارد می نماید که طبق عرف مالوف در ابتدای هر طرح وعده و وعید بسیار و در آخر طرح هزینه های اشتباهات دیگران سهم آنان است.
۳- مسئول مستقیم طرح (مدیر سابق جهاد کشاورزی کاشان) که با پیشنهاد و استارت طرح می خواهد افزایش بهره وری آب از ۳۰ درصد به ۷۰ درصد را در کارنامه تبلیغاتی خود جهت مجلس شورای اسلامی ثبت نماید و در حضور وزیر جهاد کشاورزی و نماینده مجلس و شورا و کشاورزان جهت اجرا مناسب طرح تعهد کتبی و شفاهی داده است، اما در حال حاضر در کجای مسئولیت طرح پیشنهادی و تعهد کتبی و شفاهی به مسئولین و مردم قرار دارد؟
۴- میزان دقیق مصرف آب طرح
بالا بردن بهره وری آب در منطقه جای تشکر و قدردانی دارد، اما میزان آب لازم برای طرح به صورت دقیق و علمی چه مقدار است؟
مسئول واحد باغبانی جهاد کشاورزی کاشان در ابتدای کار نیاز آبی ۱۵۰ لیتر در ثانیه و بعد از چند ماهی ۱۰۰ لیتر در ثانیه در فصول آبیاری ذکر کردند. اما ازبین عددهای متفاوت آیا عدد دقیقی یافت می شود که هم شدنی و هم تامین کننده طرح باشد؟
«هر چند اسم آبیاری قطره ای اینگونه تداعی می کند که برای یک درخت چند قطره آب کافی است، اما واقعیت به گونه دیگر است. به عنوان مثال مقدار آب مورد نیاز درخت آلو بین ۱۰ تا ۲۵ متر مکعب در سال برای هر درخت می باشد»(اصول و عملیات آبیاری قطره ای - دکتر امین علیزاده).
و این در حالی است که در طرح نابر ۵۰ هکتار برای آلو در نظر گرفته شد.(طرح توجیهی نابر - ص ۶- مدیریت جهاد کشاورزی کاشان)
۵- سود دهی طرح:
هرچند با تب بالایی که در رابطه با زمین در کشور وجود دارد عبارت «جهاد کشاورزی می خواهد زمین واگذار کند» اغوا کننده است. و اینجانب به خوبی می بینم تنها با استفاده از این شعار همکاری مردم جلب شد اما برای زمین های کشاورزی واقعیت سود دهی آن است. خصوصاْ در آبیاری قطره ای به واسطه هزینه های بالای ثابت و جاری عملیات فاکتور اصلی کار با سوددهی می باشد.
«واژه های آبیاری قطره ای و قطره چکان نباید تنها قطره را در ذهن تداعی کند که برای هر محصولی مفید می باشد بلکه کمبود آب در کشور ما از یک طرف و هزینه های زیادی که سیستم های آبیاری قطره ای در بر دارند ایجاب می کند که علاوه بر استفاده صحیح از منابع آب الگوی کشت مناسبی اعمال شود که با این روش ها محصولاتی تولید گردد که امکان تولید آن ها در سایر نقاط دنیا وجود نداشته و یا گران تمام شود»(اصول و عملیات آبیاری قطره ای - دکتر امین علیزاده).
(یادمان نرود باغ خانم غزنوی که هزینه های آن را سلطان شیشه جهان از آمریکا ارسال می دارد و مورد نمایش فراوان کشاورزان قرار می گیرد، مطمئناْ سوددهی اولویت چندم آن است.)
حال سوال اینجاست:
- هزینه های اولیه برای محصولات مختلف در واحد سطح چه مقدار است؟
- هزینه های جاری برای محصولات مختلف در واحد سطح چه مقدار است؟
- هزینه های تطبیق ۱۲۰ هکتار کشاورزی سنتی جهت بالابردن بهره وری آب از ۳۰ درصد به ۷۰ درصد برای تامین آب طرح در واحد سطح چه مقدار است؟
- حداکثر زمان بهره برداری از هزینه های ثابت طرح در واحد سطح چه مدت است؟
- حداکثر زمان بازگشت هزینه های ثابت طرح چه مدت است؟
- میزان مصرف آب در واحد سطح برای محصولات متفاوت به تفکیک چه مقدار است؟
- سودآوری در واحد سطح به تفکیک به چه میزان و از سال چندم بعد از کاشت می باشد؟
- اقتصادی ترین محصول متناسب باآب و منطقه چه محصولاتی است؟
- و آیا طراحان طرح تضمینی برای سوددهی طرح دارند و یا فقط اجرا با دلارهای نفتی (حداقل ۳الی۴۳ میلیارد تومان) بدون پشتوانه کار کارشناسی با اداره محترم جهاد کشاورزی و هزینه های آزمون و خطا بر عهده کشاورز می باشد؟
۶- کارشناسی طرح:
- مورد اول:
الف- در ابتدا، طرح توجیهی به صورت ۵۰ هکتار گردو، ۵۰ هکتار آلو، ۱۰۰ هکتار گل محمدی و ۲۰۰ هکتار بادام تنظیم شد. (ص ۶ طرح ۴۰۰ هکتاری نابر- مدیریت جهاد کشاورزی کاشان)
ب- بعد از چند ماه مجری طرح عنوان کرد که گردو برای زمین مورد نظر مناسب نیست و از طرح حذف شد.
ج- بعد از مدتی از حذف گردو، آلو نیز به علت مصرف بالای آب از طرح حذف شد.
د- بعد از مدتی از حذف آلو با یک پروسه از پیش مشخص شده و آمدن مشاور طرح (شرکت آب و خاک البرز) و گرفتن جلسه هیئت امنا از نمایندگان کشاورزان خواسته شد که خودشان نوع و مقدار زمین زیر کشت را مشخص نمایند.
نمایندگان کشاورزان کشت بادام و گل محمدی با سطح برابر ۲۰۰-۲۰۰ را پیشنهاد و مجری مورد تایید قرار داد.
-مورد دوم
الف- در رابطه با آب در ابتدای طرح آب مورد نیاز یک مخزن ۵۰۰ هزارمترمکعبی به اضافه ۱۵۰ لیتر در ثانیه آب روزانه
ب- بعد از مدتی ۲ مخزن ۳۰۰ تایی و ۲۰۰ تایی به اضافه ۱۵۰ لیتر در ثانیه آب روزانه
ج- بعد از مدتی ۲ مخزن فوق الذکر به اضافه ۱۰۰ لیتر در ثانیه آب روزانه
د- بعد از مدتی مجدد ۱ مخزن ۵۰۰ هزارمترمکعبی و ۱۰۰ لیتر در ثانیه مورد تصویب مجری طرح قرار گرفت.
-مورد سوم
الف- یکی از خصوصیات طرح تولید ۵۰ تن ماهی در سال با درآمد ناخالص ۲/۱ میلیارد ریال و اشتغال مستقیم ۱۰ کارشناس پرورش ماهیان سردآبی ذکر شد(ص ۵ - طرح توجیهی - مدیریت جهاد کشاورزی کاشان)
ب- بعد از مدتی به دلایل کارشناسی مورد فوق غیر عملی شناخته شد.
-مورد چهارم
الف- درابتدای طرح ایجاد اشتغال ۲۵۰ نفر از جوانان روستا به طور مستقیم و ۳۰۰ شغل به طور غیر مستقیم عنوان شد(ص ۵ طرح توجیهی ۴۰۰ هکتاری نابر - مدیریت جهاد کشاورزی کاشان)
ب- در ارائه عملکرد باغ ۴۰ هکتاری خانم غزنوی یکی از خصوصیات آن را کم کردن نیروی کار جهت باغ های مکانیزه عنوان شد به طوری که ۴ کارگر برای ۴۰ هکتار کفایت می کند.
***
همانطور که ملاحظه می کنید اگر مشت را نمونه خروار در نظر بگیریم کارشناسی طرح ۴۰۰ هکتاری به صورت فوق الذکر می تواند باشد.
۵- هدف را گم نکنیم:
اگر هدف را بالا بردن درآمد کشاورزان، جلوگیری از مهاجرت، بهره وری آب در نظر بگیریم، ارتباط جملات زیر را پیدا کنید؟
- برزک به عنوان یک شهر توریستی در رسانه ها مطرح می شود.
- مهندس مجری طرح بارها و بارها اعلام می کند، باغات برزک فقط به نفع شهرداری برزک است.
- شهرداری برزک به صورت رایگان از فضای سبز ایجاد شده توسط کشاورزان بهره می برد.
- شهر داری برزک نسبت به مردم کشاورز برزک چه خدماتی ارائه می دهد؟
- شهردار نیاسر برای درختان شهر شناسنامه ایجاد می کند.
- کاشان در سال ۸۵ به فضای سبز شهر ۲۷ هکتار دیگر کاج و سرو اضافه نمود.
- فضای سبز میدانشهید زجاجی و میدان جهاد کاشان ماهیانه بالغ بر صد میلیون ریال هزینه برای شهرداری در بر دارد.
- صندوق بیمه روستائیان و عشایر به علت شهر بودن برزک به کشاورزان برزک تعلق نمی گیرد.
والسلام
کارتان جالب است...